| Phấn đấu đến năm 2025 có từ 60% hợp tác xã nông nghiệp hoạt động tốt, khá trở lên Chuyển đổi số mở lối phát triển hợp tác xã nông nghiệp Hợp tác xã nông nghiệp xanh: Chuyển đổi để vươn tầm phát triển |
 |
| Toàn cảnh Diễn đàn “Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai”. |
Cơ hội và thách thức trong hành trình chuyển đổi số
Chuyển đổi số đã, đang và sẽ là yếu tố then chốt giúp ngành nông nghiệp Việt Nam nâng cao năng suất, giảm chi phí sản xuất và tăng sức cạnh tranh. Đối với khu vực hợp tác xã (HTX), đây là cơ hội để tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, tối ưu quy trình sản xuất – kinh doanh, đồng thời nâng cao chất lượng lao động và năng lực quản trị.
Tại Diễn đàn “Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai”, bà Trần Thị Thu Lan, Giám đốc HTX sản xuất – dịch vụ nông sản Bản Quyền (xã Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn), chia sẻ về hành trình đưa nông sản miền núi vươn xa nhờ công nghệ số. Hoạt động trong cộng đồng đa dân tộc gồm Tày, Nùng, Kinh, Dao, Hoa…, HTX Bản Quyền đã ứng dụng chuyển đổi số để quảng bá sản phẩm đặc sản địa phương trực tiếp đến người tiêu dùng trong và ngoài nước mà không cần rời khỏi bản làng.
Câu chuyện tương tự đến từ bà Vũ Thị Liễu, CEO Công ty CP Nghiên cứu – Sản xuất và Phát triển sợi Eco. Khi bắt đầu xuất khẩu sợi và vải từ lá dứa sang Nhật Bản, doanh nghiệp gặp không ít khó khăn do yêu cầu khắt khe về truy xuất nguồn gốc từng lô hàng – từ nông hộ cung cấp lá đến quy trình chế biến. Chính thách thức đó đã thôi thúc Eco nhanh chóng triển khai chuyển đổi số, xây dựng hệ thống dữ liệu minh bạch và chính xác, từ đó mở rộng cơ hội xuất khẩu sang nhiều thị trường quốc tế khác.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy phần lớn HTX nông nghiệp hiện vẫn ở giai đoạn khởi đầu. Theo khảo sát của Liên minh HTX Việt Nam, mức độ chuyển đổi số trong khối HTX mới đạt 32%. Trong gần 35.000 HTX, chỉ 13,6% đã hoàn tất chuyển đổi số; khoảng 50% đang trong quá trình triển khai và 36,4% chưa bắt đầu. Bên cạnh hạn chế về hạ tầng và nguồn lực, tâm lý e ngại thay đổi, hiểu nhầm bản chất của chuyển đổi số cũng khiến tiến trình ứng dụng công nghệ bị chậm lại.
Các chuyên gia quốc tế cho rằng, Việt Nam cần đẩy nhanh tốc độ nếu muốn theo kịp xu thế. Ở Trung Quốc, nền tảng nông nghiệp số đã phủ tới từng HTX, từng trang trại và được kết nối trực tiếp với hệ thống quản lý địa phương. Thái Lan áp dụng bắt buộc hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử cho nông sản xuất khẩu, trong khi Liên minh châu Âu (EU) đã mở rộng quản lý tới thương mại carbon và phân bổ chính sách phát triển theo vùng. So với các quốc gia này, Việt Nam vẫn thiếu hệ thống truy xuất đồng bộ, khiến quá trình hội nhập và cạnh tranh quốc tế còn hạn chế.
Liên kết sản xuất trong nông nghiệp cũng còn yếu. Tỷ lệ HTX tham gia liên kết mới đạt khoảng 25%, phần lớn dừng ở khâu mua – bán theo mùa vụ, thiếu cơ chế chia sẻ rủi ro và lợi ích, chưa hình thành được chuỗi dữ liệu, truy xuất và giám sát hiệu quả. Hạn chế về năng lực quản trị, hạ tầng kho bảo quản, logistics và chế biến tiếp tục là rào cản lớn khiến nhiều HTX chưa phát huy hết tiềm năng.
Nâng cao năng lực hợp tác xã qua chuyển đổi số
 |
| Chuyển đổi số thực sự trở thành “chìa khóa vàng” giúp HTX nông nghiệp Việt Nam tối ưu quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm. |
Để quá trình chuyển đổi số trong khu vực HTX nông nghiệp đi vào thực chất, Liên minh HTX Việt Nam đã đề xuất nhiều giải pháp đồng bộ, gắn với thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Theo đó, việc nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho nông dân được xem là điều kiện tiên quyết, giúp họ hiểu đúng bản chất của chuyển đổi số, tránh tâm lý chạy theo công nghệ hình thức mà bỏ qua tính ứng dụng thực tiễn.
Bên cạnh đó, cần chú trọng đào tạo, thu hút nhân lực công nghệ thông tin về làm việc tại HTX để hỗ trợ vận hành hiệu quả các nền tảng số. Cùng với đó, việc tiếp cận nguồn vốn dài hạn cũng giữ vai trò quan trọng. HTX cần được tạo điều kiện vay vốn với thủ tục đơn giản, lãi suất hợp lý để đầu tư thiết bị, phần mềm quản lý, số hóa dữ liệu và ứng dụng công cụ truy xuất nguồn gốc. Khi dữ liệu được minh bạch và quản trị hiệu quả, HTX sẽ tạo dựng niềm tin với khách hàng và đối tác, nhất là trong bối cảnh các thị trường xuất khẩu ngày càng đòi hỏi tiêu chuẩn cao về truy xuất và kiểm chứng nguồn gốc sản phẩm.
Liên minh HTX Việt Nam đang đảm nhiệm vai trò hạt nhân điều phối hệ sinh thái HTX số, thông qua việc xây dựng và quản lý nền tảng số dùng chung, hỗ trợ HTX kết nối với doanh nghiệp, thị trường tiêu thụ và các dịch vụ hỗ trợ. Nền tảng này giúp các HTX tiết kiệm chi phí, tránh phát triển manh mún và thiếu chuẩn hóa. Cùng với đó, Chính phủ cần sớm ban hành Chương trình hỗ trợ chuyển đổi số cho khu vực kinh tế tập thể giai đoạn 2026–2030, bảo đảm ngân sách ổn định, ưu tiên dự án liên kết tập trung thay vì đầu tư dàn trải.
Song song với chuyển đổi số, việc thúc đẩy chuyển đổi xanh cũng là hướng đi bền vững. Khi kết hợp hai quá trình này trong mô hình liên kết tập trung, các HTX sẽ vừa nâng cao năng lực sản xuất, vừa bảo đảm yếu tố môi trường và tăng sức cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Bộ Khoa học và Công nghệ cam kết phối hợp cùng Bộ Nông nghiệp và Môi trường và Liên minh HTX Việt Nam triển khai mục tiêu: “Mỗi hợp tác xã – một nền tảng số; mỗi nông dân – một công dân số.”
Các đề xuất cụ thể đang được thúc đẩy gồm: xây dựng kiến trúc số riêng cho khu vực HTX, chuẩn hóa dữ liệu nông nghiệp quốc gia, phát triển nền tảng “Hợp tác xã số” dùng chung, mở rộng sàn giao dịch công nghệ để HTX tiếp cận các giải pháp phù hợp. Đây là cơ sở hình thành hệ thống dữ liệu minh bạch, hỗ trợ kiểm soát chất lượng sản phẩm, chia sẻ rủi ro và thu hút đầu tư vào vùng nguyên liệu. Với những bước đi này, chuyển đổi số thực sự trở thành “chìa khóa vàng” giúp HTX nông nghiệp Việt Nam tối ưu quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng cường liên kết và mở rộng thị trường – hướng tới phát triển bền vững, hội nhập quốc tế và xây dựng nền nông nghiệp thông minh, hiện đại trong tương lai.
