 |
| Củ mài trồng thì có năng suất hơn, nhưng không đậm vị như củ mài núi |
Về chùa Hương trẩy hội, vãn cảnh chùa trong những ngày xuân, dừng chân nghỉ ngơi bên đường, nhiều chị em không quên thưởng thức các món chế biến từ củ mài, trong đó nổi tiếng hơn cả là chè củ mài. Đã từng có nhiều người truyền nhau nói rằng: “Muốn cho da trắng, tóc dài/Đừng quên rau sắng, củ mài chùa Hương”.
Chưa biết món ăn này bổ dưỡng cho chị em đến đâu nhưng sau hành trình leo núi vào động Hương Tích linh thiêng, được thưởng thức miếng bánh, bát chè củ mài dân dã, thanh mát, ngọt thơm là mệt mỏi dường như tan hết.
Những năm tháng khó khăn, củ mài là lương thực quý, bổ sung dinh dưỡng, tinh bột chống đói trong thời kỳ giáp hạt. Gần đây, cuộc sống khấm khá hơn, củ mài với nhiều cách chế biến khác nhau như nấu chè, làm bánh đã trở thành món quà dân dã, ngon miệng với du khách hành hương về miền đất Phật.
Củ mài trong giống với củ khoai nhưng to hơn gấp hai, ba lần, vỏ xù xì và thịt màu trắng ngà, có đặc tính thanh mát. Củ mài thường mọc ở vùng núi, rễ cắm sâu vào lòng đất, muốn ăn củ mài người dân phải lên núi đào ở dưới nững tầng đất đá sâu, rât khó đào và vất vả. Đào củ mài thường do nam giới hoặc người có sức khỏe thực hiện do rễ củ ăn sâu trong lòng đất; có những củ mài nằm sâu từ 1 - 1.5m dưới lòng đất.
Củ mài trồng thì có năng suất hơn, nhưng không đậm vị như củ mài núi, nên để thưởng thức được hương vị đậm nhất, phải nấu chè bằng củ mài núi.
 |
| Chè củ mài thanh mát ngày hè |
Chè được nấu bằng 2 cách là dùng thịt củ tươi hoặc bột khô. Với củ tươi, đem gọt vỏ, thái mỏng, nhỏ rồi ngâm qua nước muối cho sạch nhựa rồi đem đun nhừ, giã nát thành bột, cho đường kính vào đánh đều, đun cho đến khi chè sền sệt và tỏa mùi thơm nhẹ. Nhiều người kĩ tính, nấu chè với mật ong để nâng mùi thơm ngon của chè hơn.
Với bột khô, trong những mùa thu hoạch củ, bà con rây bột rồi phơi khô để dùng dần. Hòa bột với nước, đun sôi liu riu, khuấy đều cho tới khi bột sánh thì thêm đường vào cho tới khi sôi đều, bột ngả sang màu trắng đục.
Bát chè củ mài trắng đục, thêm vài lát củ mài chín hoặc đỗ xanh, vừng rang trải trên mặt, ăn chay hoặc ăn kèm cùng xôi vò. Chè có vị thơm thanh, mát, thấm vào vị giác, xua tan mệt mỏi trên bước đường hành hương.
Chỉ với 5-10 nghìn đồng là có thể thưởng thức những bát chè củ mài trên đường tới động Hương Tích. Cái lạ là cùng với ngần ấy nguyên liệu và cách nấu như nhau, nhưng vị chè củ mài của các hàng quán có chút gì đó rất riêng. Dường như mỗi gia đình lại giữ riêng một bí quyết chọn củ mài và nấu chè.
 |
| Vào mùa, người dân xắt mỏng, phơi khô để dùng dần |
Ngoài chế biến thành các món ăn, vào mùa củ mài, người dân xắt mỏng, phơi khô để dùng dần hoặc tận dụng phần rễ củ mài xay nhuyễn, ép hết nước, phơi khô rồi nghiền bột để dùng dần. Hơn cả món ăn, giống như củ sắn, củ mài còn được xem như vị thuốc, tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, dưỡng vị sinh tân, ích phế bổ thận, chữa khó tiêu…
