Từ xuất khẩu đến nội địa: Bước ngoặt tái định vị của thủy sản Việt

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu suy giảm, chi phí đầu vào tăng và các rào cản kỹ thuật ngày càng khắt khe, hoạt động xuất khẩu thủy sản đang đối mặt với nhiều thách thức.

Khi “sân nhà” không còn là vùng trũng

Thủy sản Việt Nam đã khẳng định vị thế trên thị trường thế giới với sự hiện diện tại hơn 170 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, điều nghịch lý là nhiều doanh nghiệp từng thành công ở các thị trường khó tính như Nhật Bản, EU hay Mỹ lại chưa dễ dàng chinh phục người tiêu dùng trong nước – nơi có hơn 100 triệu dân và nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu suy giảm, chi phí đầu vào tăng và các rào cản kỹ thuật ngày càng khắt khe, hoạt động xuất khẩu thủy sản đang đối mặt với nhiều thách thức. Chính vì vậy, phát triển thị trường trong nước không chỉ là giải pháp tình thế mà đã trở thành chiến lược dài hạn nhằm duy trì chuỗi cung ứng, bảo đảm việc làm và giảm thiểu rủi ro từ bên ngoài.

Theo các chuyên gia, cùng với thu nhập tăng, người Việt ngày càng chú trọng đến chất lượng thực phẩm, đặc biệt là sản phẩm thủy sản có nguồn gốc rõ ràng, an toàn và được kiểm soát minh bạch. Đây là cơ hội lớn cho các doanh nghiệp vốn đã đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế chuyển hướng phục vụ khách hàng trong nước.

Công ty Cổ phần Sài Gòn Food là ví dụ điển hình. Sau hơn 20 năm hợp tác với Saigon Co.op, doanh nghiệp này đã xây dựng được hệ thống phân phối vững chắc, chiếm khoảng 30% doanh thu nội địa. Nhờ vậy, doanh nghiệp vẫn giữ ổn định đầu ra ngay cả khi thị trường xuất khẩu gặp khó.

Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng có điều kiện tiếp cận các hệ thống phân phối hiện đại. Theo bà Lê Hằng – Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), nguyên nhân sâu xa đến từ tư duy kinh doanh và cách tiếp cận thị trường. “Phần lớn doanh nghiệp thủy sản vẫn tập trung cho xuất khẩu mà chưa đầu tư đúng mức vào thị trường nội địa. Công tác truyền thông, kể câu chuyện thương hiệu và xây dựng niềm tin với người tiêu dùng trong nước còn hạn chế”, bà nhấn mạnh.

Một thực tế khác là mức độ tham gia thương mại điện tử của doanh nghiệp thủy sản vẫn thấp, chỉ khoảng 20–25% hoạt động bài bản. Phần lớn vẫn dựa vào kênh bán hàng truyền thống, nơi cạnh tranh chủ yếu về giá. Trong khi đó, người tiêu dùng – đặc biệt ở khu vực nông thôn – vẫn có thói quen ưu tiên sản phẩm tươi sống, chưa nhận thức rõ giá trị của hàng thủy sản đông lạnh được kiểm soát nghiêm ngặt về chất lượng và an toàn thực phẩm.

Bức tranh phân phối cũng còn nhiều bất cập. Các yêu cầu về chiết khấu, chi phí logistics và tiêu chuẩn kiểm soát hàng hóa cao khiến doanh nghiệp vừa và nhỏ khó chen chân vào hệ thống siêu thị. Phần lớn sản phẩm thủy sản vẫn tiêu thụ qua chợ truyền thống và đại lý nhỏ lẻ.

Ông Đặng Hữu Kiên – Cố vấn cao cấp Tập đoàn Thủy hải sản Việt Nam – cho biết, Việt Nam hiện có khoảng 4 triệu tấn sản lượng khai thác và 5 triệu tấn nuôi trồng, nhưng chỉ khoảng 30% phục vụ thị trường trong nước. Việc tiêu thụ nội địa còn mang tính tự phát, thiếu kết nối cung – cầu và chưa được quy hoạch đồng bộ. Thậm chí, các chương trình xúc tiến thương mại hay hội chợ triển lãm do các bộ, ngành tổ chức mới chỉ dừng lại ở quảng bá ngắn hạn.

“Sau khi triển lãm kết thúc, sản phẩm và gian hàng gần như biến mất, không tiếp cận được người mua thực tế”, ông Kiên nhận định. Ngoài ra, sự mất cân đối giữa vùng sản xuất tập trung ở phía Nam và thị trường tiêu thụ lớn tại phía Bắc cũng tạo ra rào cản đáng kể trong lưu thông hàng hóa, làm tăng chi phí vận chuyển và giảm sức cạnh tranh của sản phẩm.

Xây dựng chuỗi giá trị và thương hiệu nội địa bền vững

Thị trường nội địa không chỉ là điểm tựa trong giai đoạn khó khăn, mà còn là bàn đạp để thủy sản Việt Nam khẳng định bản sắc và tầm vóc ngay trên quê hương mình.

Theo các chuyên gia, để thị trường trong nước thực sự trở thành nền tảng phát triển bền vững, ngành thủy sản cần chuyển hướng tư duy từ “bán hàng” sang “xây dựng chuỗi giá trị thương hiệu”. Doanh nghiệp không thể xem thị trường nội địa như “phương án dự phòng” khi xuất khẩu gặp khó, mà phải coi đây là trụ cột song song trong chiến lược phát triển dài hạn.

Bà Lê Hằng cho rằng cần có sự phối hợp giữa doanh nghiệp và cơ quan quản lý, đặc biệt là Bộ Công Thương, trong việc xây dựng chuỗi cung ứng hiện đại, chuyên nghiệp và đồng bộ. Việc giảm áp lực chiết khấu, hỗ trợ logistics lạnh và tiêu chuẩn hóa quy trình hợp tác sẽ giúp doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào hệ thống phân phối hiện đại.

Bên cạnh đó, các chương trình dùng thử sản phẩm, triển lãm tại siêu thị, khách sạn hoặc hội chợ – theo mô hình “Vietfish nội địa hóa” mà VASEP từng triển khai – là cách hữu hiệu để đưa sản phẩm chế biến chất lượng cao đến gần hơn với người tiêu dùng Việt.

Thương mại điện tử cũng cần được khai thác mạnh mẽ hơn thông qua các nền tảng như Shopee, TikTok Shop hay Zalo OA, giúp doanh nghiệp mở rộng độ phủ thương hiệu và tiếp cận thế hệ khách hàng trẻ – nhóm tiêu dùng tiềm năng trong tương lai.

Ông Đặng Hữu Kiên nhấn mạnh, điều cấp thiết hiện nay là hình thành hệ sinh thái kết nối toàn diện giữa nhà sản xuất, cơ sở chế biến, hệ thống phân phối và người tiêu dùng. Khi có sự gắn kết nhiều chiều giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và ngư dân, ngành thủy sản Việt Nam mới có thể khắc phục điểm yếu manh mún, quy mô nhỏ lẻ, đồng thời nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm nội địa.

Quan trọng hơn, doanh nghiệp cần duy trì các tiêu chuẩn sản xuất nghiêm ngặt như khi phục vụ xuất khẩu, đảm bảo khả năng truy xuất nguồn gốc “từ trang trại đến bàn ăn”. Khi người tiêu dùng trong nước được thuyết phục bằng chất lượng thật, niềm tin vào thương hiệu Việt sẽ trở thành lợi thế cạnh tranh bền vững.

Kinh nghiệm từ mô hình hợp tác giữa Sài Gòn Food và Saigon Co.op cho thấy, khi doanh nghiệp chủ động tham gia sâu vào hệ thống phân phối nội địa, họ có thể giữ ổn định sản lượng, bảo vệ thương hiệu và tạo nền tảng vững chắc cho chuỗi cung ứng trong nước. Từ đó, thị trường nội địa không chỉ là điểm tựa trong giai đoạn khó khăn, mà còn là bàn đạp để thủy sản Việt Nam khẳng định bản sắc và tầm vóc ngay trên quê hương mình.

Thủy sản Việt Nam và cơ hội mở rộng thị trường EU

Hàng Việt khai thác EVFTA, mở rộng thị trường xuất khẩu

Từ ao nuôi tới thế giới: Cá rô phi thành ngành xuất khẩu chủ lực

Doanh nghiệp kiến nghị nới lỏng xuất khẩu gạo để thuận lợi hơn

Hàng Việt tiến vào Campuchia: 94 doanh nghiệp tạo làn sóng mới