 |
| Trái gùi là loại thực vật có dây leo hóa gỗ mọc hoang dại |
Trái gùi có tên khoa học là Willughbeia cochinchinensis, đây là loại thực vật có dây leo hóa gỗ mọc hoang dại, là trái của cây gùi có kích thước tương đương trứng gà, vỏ ngoài có màu vàng, mỏng, phần ruột có những múi như trái mít, mùi vị của quả này hơi chua, pha lẫn vị ngọt thanh, có hương thơm đặc biệt.
Trái gùi khi chưa chín, vỏ quả có màu xanh, sẽ có nhựa hay vị chát, đắng và không ăn được, thường phân bố một số tỉnh ở vùng Đông Nam bộ và vùng phía Nam Tây Nguyên như vùng núi Bình Thuận, Tây Ninh,... hay Campuchia.
Để hái được trái gùi, người dần cần men theo những con đường mòn để tiến lên đỉnh núi. Người dân phải trèo lên những cành cây cao từ 30 - 50m để hái từng trái, từng chùm xuống. Người hái cần giỏi leo trèo để không bị rơi từ trên cây cao.
 |
| Nó không chỉ là loại trái cây ăn chơi, được dùng làm quà mà còn là một vị thuốc |
Trái gùi được xem như là một trong những thứ quả rừng giúp mang lại kinh tế cho các bản làng trên vùng cao, điển hình ở tán cây rừng trên ngọn núi Bẹ (huyện Hàm Tân, Bình Thuận). Vào độ tháng 5, tháng 6, người dân tộc Rai trong bản ở quanh núi Bẹ lên núi tìm kiếm những quả gùi để bán cho thương lái khắp nơi.
Để tìm hái được quả gùi không phải là một việc đơn giản, người ta phải lặn lội vào rừng sâu và phải đối diện với kiến, muỗi vằn và cả con vắt hút máu mới mong hái được nhiều gùi. Vì cây gùi là loài thân dây leo, thường quấn bám vào các thân cây lớn, cao hàng chục mét nên người ta phải trèo lên những cành cao, đu người ra các cành nhánh hoặc dùng móc kéo cành vào gần người hái từng quả, từng chùm một để tránh làm rụng những quả xanh.
 |
| Trái gùi khi chưa chín, vỏ quả có màu xanh, sẽ có nhựa hay vị chát |
Đặc biệt, người hái quả gùi phải có kinh nghiệm đi rừng, giỏi leo trèo mới có thể hái được những quả ưng ý, chỉ cần một chút sơ sẩy là có thể rơi từ trên cao xuống đất. Khi đi hái gùi, người ta thường mang theo sợi dây thừng ngắn, một đầu cột ở thắt lưng và đầu còn lại buộc ở thân, cành cây chắc khỏe để bảo đảm an toàn khi thu hái.
Quả gùi non màu xanh nhạt, có rất nhiều nhựa và vị chát, đắng, không ăn được. Quả gùi chín thoạt nhìn người ta có thể nhầm lẫn với quả trứng gà (Lê ki ma) vì hình dáng và màu sắc y hệt. Gùi khi chín có kích thước to nhỏ khác nhau, có vỏ màu vàng, mỏng, khi bẻ ra phần ruột bên trong có những múi như múi mít chứa hạt bên trong.
Quả gùi sau khi hái thường được rửa sạch, ăn trực tiếp, có thể ăn cả vỏ hoặc lột vỏ tùy theo sở thích của người ăn, mỗi kiểu ăn có một cách cảm nhận hương vị khác nhau, khi ăn tránh cắn phải hạt vì hạt rất đắng. Khi ăn, cảm giác đầu tiên là vị chua ngọt, nhưng để lâu một chút ta sẽ thấy vị chua tan biến, còn lại vị ngọt lạ và mùi thơm đặc trưng. Ngoài ra, người dùng có thể xay sinh tố gùi, bỏ thêm một chút đường, hòa quyện cùng đá là sẽ có ngay một ly nước uống thanh mát, sảng khoái cơ thể trong những ngày nắng nóng.
 |
| Trái gùi sau khi hái chỉ giữ được trong 4 - 5 ngày |
Giá quả gùi lúc đắt nhất vào khoảng 40.000 - 50.000 đồng/kg, chính vụ giá chỉ còn 30.000 ngàn đồng/kg, có lúc chỉ bán được với giá 20.000 đồng/kg. Giá bán trên các trang chợ online của quả gùi này khoảng 210.000 đồng/kg.
Trái gùi sau khi hái chỉ giữ được trong 4 - 5 ngày thì sẽ hư và không dùng được nữa, cũng như ít người đi hái loại quả này nên số lượng quả này rất ít trở nên hiếm thấy hơn. Vì thế, mức giá của quả gùi mua trên mạng sẽ mắc hơn nhiều so với mua thực tế.
Theo kinh nghiệm của người M’nông, quả gùi có công dụng bồi bổ sức khỏe, thanh lọc cơ thể rất tốt. Rễ và thân cây còn được dùng để làm thuốc sắc uống tốt cho gan, hệ tiêu hóa hoặc dùng ngâm rượu làm thuốc cho phụ nữ mới sinh uống cho khỏe. Cũng theo người dân, không vì lợi ích thế mà họ chặt phá cây gùi, thay vào đó chỉ khi thật sự cần thiết thì họ mới lấy cây gùi về làm thuốc.
