Quất hồng bì - loại quả nhỏ mà "có võ"

Đặc điểm của quất hồng bì

Dân gian còn gọi quất hồng bì là quả hoàng bì, quất bì hay tơ nua. Trong khoa học loại quả này có tên là Clausena lansium (Lour.) Skeels thuộc họ cam chanh.

Cây có thể cao tới gần 10m, trung bình khoảng từ 3 – 6 m, cành cây sần sùi và có nhiều hạch, màu xám đen..

Lá cây là dạng lá kép, mọc so le nhau, dài khoảng 35 cm, phía cuống lá hơi tròn nhẵn. Có khoảng 7 – 9 lá chét, thường là 9, hình trái xoan, dài 5 – 14 cm, rộng 3-7 cm, gốc lệch, đầu nhọn, mép uốn lượn. Mặt dưới có gân lá nổi rõ, phiến lá 2 mặt nhẵn.

Phần hoa thường mọc thành từng chùy thưa ở phía ngọn cành. Hoa có màu trắng, chùy chứa hoa thường dài khoảng 25 – 50 cm. Đài 5 răng nhọn, có lông, tràng 5 cánh, có lông ở mặt ngoài. Nhị 8 không đều, chỉ nhị dẹt. Bầu dài bằng cánh hoa, hình cầu, có lông.

Hoa của quất hồng bì có màu trắng, mọc theo từng chùy thưa về phía ngọn cành.

Quả quất hồng bì sắc vàng lấm tấm xanh, vỏ mỏng có lông tơ. Hình cầu, dường kính 15 mm, có lông 1 – 2 ngăn, một hạt; thịt chua nhẹ, ngọt thơm.

Tháng 3 hàng năm là thời điểm ra hoa quất hồng bì, năm nào cây cũng ra quả.

Vào bất cứ thời gian nào trong năm, ta đều có thể thu hái các phần rễ hay lá. Thế nhưng, thời điểm được coi là thích hợp nhất chính là vào mùa thu. Nên hái quả khi đã chín, như vậy mới có giá trị cao, thường vào khoảng từ tháng 6 – 8.

Cách thụ phấn của hoa chủ yếu là nhờ gió hoặc côn trùng, còn con người dùng hạt của quả để nhân giống nhưng ở một số nơi còn có cách nhân giống qua ghép hay chiết cành.

Theo nhiều nghiên cứu, nhiều bộ phân của cây có giá trị dược liệu cao như phần rễ, lá và quả, đều có thể dùng làm thuốc.

Thành phần hóa học

Mỗi bộ phận của cây quất hồng bì đều ẩn chứa những thành phần đa dạng, bất ngờ:

Lá hồng bì chứa clausenamid, cycloclausenamid, neoclausenamid;

Hạt hồng bì chứa các loại tinh dầu sabinene, pynen, limonen, myreen,... và lansumamid A, B,C,…;

Rễ có chứa dehydroindicolacton, heptaphylin,...

Theo Y học cổ truyền

Phần lá của quất hồng bì có vị cay hơi đắng và tình bình, hơi ấm. Trị ho, sốt do cảm cúm, cảm nắng, tiêu đờm…

Phần quả có vị chua và ngọt dễ chịu, tính hơi ấm. Tác dụng chống ho, tiêu đờm, kích thích tiêu hóa, cầm nôn.

Phần hạt và vỏ rễ có vị đắng, cay nhẹ và tính hơi ấm. Tác dụng giảm đau nhức xương khớp, lợi tiêu hóa, ăn uống không ngon,…

Bài thuốc sử dụng quất hồng bì

Chữa ho do ngoại cảm (ho gió)

Quả hồng bì tươi 20-30g, bổ đôi, hấp với đường, chia ra ăn trong ngày.

Chữa ho và tiêu đờm

Chuẩn bị: 4 – 5 quả quất bì dạng tươi cùng với 1 ít đường phèn. Hấp quất bì với đường phèn cho đến khi quả chín mềm. Chia làm 3 bữa ăn trong ngày. Từ từ tình trạng ho sẽ giảm tần suất xuất hiện. Đồng thời bài thuốc còn hỗ trợ làm loãng đờm trong họng giúp khạc nhổ ra ngoài dễ dàng hơn.

Giảm đau do viêm họng

Quả quất hồng bì 2 - 3 quả ngậm với vài hạt muối, ngậm 3 - 4 lần trong ngày sẽ giúp làm dịu họng, giảm đau rát và giảm ho do viêm họng.

Chữa ho gà

Quả quất hồng bì đem phơi khô, bỏ hạt, vỏ rễ dâu lấy khoảng 50g, củ sả 50g, củ bách bộ 50g, ô mai 50g, cát cánh 50g, hạnh nhân 50g đem sắc với nhiều lần nước. Cho đến khi nước sắc trở nên cô đặc thì cho thêm chút đường nấu thành si rô uống thành nhiều bữa trong ngày. Mỗi ngày uống khoảng 1 đến 5 thìa tùy theo lứa tuổi và tình trạng bệnh nặng hay nhẹ.

Hoặc quả quất hồng bì phơi khô, bỏ hạt, vỏ rễ dâu, củ sả, kinh giới, cam thảo, bạc hà mỗi thứ 50g, sắc lấy nước đặc uống trong ngày. Ngày uống 2-3 lần và uống 5-7 ngày.

Hạ sốt, giải cảm

Chuẩn bị 30g lá hồng bì tươi rửa sạch, phơi khô. Tiến hành sắc với khoảng 500ml nước đến khi còn phân nửa thì tắt bếp. Dùng nước này để uống khi còn ấm nóng cho ra mồ hôi.

Phòng ngừa cảm cúm

Lá hồng bì khô 6-10g (hoặc 20-30g tươi). Dùng liên tục trong 3-5 ngày, dưới dạng thuốc sắc uống.

Hoặc có thể dùng Lá hồng bì 30g, lá nhãn 30g, dã cúc hoa 15g. Đem dược liệu sắc thành nước để uống, 3 lần/tuần.

Chữa bí tiểu tiện

Lá hồng bì sử dụng sắc uống

Điều trị đau dạ dày

Hạt của quả hồng bì đem phơi hoặc sấy khô. Sau đó, đem sao cho thơm trên lửa nhỏ rồi tán mịn cho dễ dùng. Mỗi lần sử dụng khoảng 10g bột này pha với nước uống trực tiếp. Mỗi ngày nên dùng 2-3 lần là tốt nhất.

Chữa nấc

Chuẩn bị 15 – 20g quả hồng bì đã chín cây. Dầm nhuyễn quả hồng bì với một thìa cà phê đường (hoặc mật ong). Hấp cách thủy hồng bì với đường. Khi đã hấp chín, dầm quả hồng bì với nước, uống nước thuốc để chữa nấc.

Chữa nhức mỏi xương khớp, đau bụng kinh

Lá hồng bì 30g, rễ gấc 30g, rễ dừa 30g, hạt gấc 5 hạt. Sắc uống ngày 1 thang. chia 3 phần, uống trong ngày.

Cầm nôn

Quả quất hồng bì tươi nhai cả vỏ, nuốt nước dần dần.

Trừ giun

Quả hồng bì tươi, nhai và nuốt vỏ. Hoặc dùng bài: Quả hồng bì khô 30g (tươi 60g) sắc nước uống vào lúc đói.

Trị gàu và làm đẹp tóc

Chuẩn bị 1 nắm lá hồng bì nấu với 1 lít nước cho sôi rồi pha ấm và dùng gội đầu. Thường xuyên gội đầu bằng cách này không chỉ giúp sạch gàu mà còn giúp tóc mượt, đẹp.

Kích thích tiêu hóa

Rễ cây quất hồng bì 30g, rễ sử quân 20g, quả khế chua 20g. Các vị sao vàng, sắc đặc, chia uống nhiều lần trong ngày. Dùng 3 - 5 ngày.

Lưu ý khi dùng quả hồng bì

Dị ứng với bất kỳ thành phần của dược liệu

Phụ nữ có thai, cho con bú cần thận trọng

Người suy yếu, mắc bệnh nặng lâu ngày

Thảo quả - Vị thuốc quý, gia vị thơm ngon

Ngô đồng - Từ cây cảnh đến cây thuốc

Những bài thuốc chữa bệnh từ khoai lang