 |
Mạch môn hay Mạch môn đông còn có tên gọi là Lan tiên, Mạch đông. Vì lá cây giống lá lúa mạch, về mùa đông lá vẫn xanh tươi cho nên gọi là Mạch đông. Những nghiên cứu y học hiện đại cho thấy vị thuốc này có tác dụng trên mạch vành của tim. Chúng ta hãy cùng tìm hiểu công dụng, cách dùng của Mạch môn trong bài viết này!
Cây Mạch môn (Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker-Gawl, thuộc họ Mạch môn đông (Convallariaceae). Thường được dùng trong Đông Y với công dụng: Trị viêm phế quản, sốt nóng, ho, tiêu đờm, táo bón.
Mạch môn đông là một loại cỏ sống lâu năm, cao 10cm đến 40cm, rễ chùm, trên rễ có những chỗ phát triển thành củ.
Loài cây này mọc hoang và được trồng ở Việt Nam để lấy củ dùng làm thuốc, nhiều nhất ở Phùng (Hà Tây), Nghĩa Trai (Hưng Yên), Ninh Hiệp (Hà Nội).
 |
Dược tính của cây Mạch môn
Theo Đông y, mạch môn có vị ngọt, hơi đắng, tính mát đi vào các kinh tâm, phế, vị. Có tác dụng dưỡng âm, sinh tân, nhuận phế, thanh tâm, thanh nhiệt, an ngũ tạng, ích tinh, lợi tiểu. Chủ trị các trường hợp cơ thể bị suy kém, như phế âm hư gây ho suyễn, tân dịch hao tổn do mất nhiều mồ hôi gây háo khát, táo kết đại tràng; hoặc tâm âm hư gây rối loạn vận mạch, ảnh hưởng đến chức năng tim mạch đều có thể dùng mạch môn để trị.
Theo các nghiên cứu mới nhất:
Các thành phần chính của Mạch môn đông như saponin steroid, homoisoflavonoid và polysacarid, thể hiện các hoạt động dược lý khác nhau. Đó là bảo vệ tim mạch, chống viêm, chống ung thư, chống oxy hóa, điều hòa miễn dịch, chống ho, chống vi trùng.
Sử dụng Mạch môn đông đường uống mang lại hiệu quả bảo vệ tim mạch đáng kể chống lại thiệt hại do isoproterenol gây ra. Thông qua việc tăng cường các chất chống oxy hóa nội sinh. Cụ thể là:
Giảm đáng kể độ cao của đoạn ST.
Làm suy giảm đáng kể nồng độ enzyme đánh dấu cơ tim.
Làm tăng đáng kể huyết thanh và hoạt động của enzyme chống oxy hóa cơ tim.
Tác dụng bảo vệ tim mạch đối với chấn thương tái tưới máu do thiếu máu cục bộ.
Saponin steroid từ rễ Mạch môn đông phát huy tác dụng bảo vệ tim, chống lại suy tim mạn tính do doxorubicin gây ra thông qua việc ức chế quá trình viêm và oxy hóa. Những kết quả này cung cấp bằng chứng rằng saponin steroid từ rễ Mạch môn đông có thể là một phương pháp điều trị hiệu quả cho suy tim mạn tính.
Và nhiều các nghiên cứu khác cho thấy tác dụng bảo vệ tim mạch của Mạch môn đông.
 |
Các bài thuốc có cây Mạch môn
Trị tiêu khát: Thiên môn, Mạch môn, Ngũ vị tử cân với lượng bằng nhau nấu đặc thành cao, thêm ít Mật ong để dùng dần (Giản Tiện phương).
Trị họng lở loét, Tỳ và Phế có hư nhiệt bốc lên: Mạch môn 40g + Hoàng liên 20g phơi khô, tán nhuyễn, trộn với lượng mật vừa đủ để làm thành viên hoàn, to bằng hạt Ngô đồng lớn. Mỗi lần uống 20 viên với nước sắc Mạch môn (Phổ Tế Phương).
Trị táo bón: 20g mạch môn, sinh địa + 12g huyền sâm. Cho tất cả vào Sắc lấy nước uống.
Trị phụ nữ bị cốt chưng, trong xương nóng, buồn phiền, bứt rứt, mồ hôi trộm, miệng khô, khát mà không uống được nhiều, suyễn: Thiên môn, Thanh hao, Miết giáp, Mạch môn, Sài hồ, Ngưu tất, Bạch thược, Địa cốt bì, Ngũ vị tử. Lượng bằng nhau, sắc uống (Hoạt Pháp Cơ Yếu).
Trị miệng lở lâu ngày không khỏi: Thiên môn , Mạch môn cả hai dược liệu đều bỏ đi phần lõi, Huyền sâm. Lấy với bằng nhau, tán bột, thêm vào một lượng mật vừa đủ làm thành viên, to bằng hạt Long nhãn. Mỗi lần ngậm 1 viên [Bài này do nhà sư Liêu Sở truyền cho] (Ngoại Khoa Tinh Nghĩa).
Trị suy tim, ra mồ hôi nhiều, huyết áp hạ, mạch nhanh: 16g mạch môn, 8g nhân sâm. 6g ngũ vị từ. Cho tất cả vào sắc lấy nước uống, ngày uống một lần.
 |
Chữa ho ra máu nặng: 8g bạch cập + 32g thục địa + 16g sơn thù + 16g hoài sơn + 12g trạch tả + 12g đan bì + 12g phục linh + 12g mạch môn + 16g a sao (sao phồng) + 8g bồ hoàng + 8g địa du + 4g ngũ vị tử, tất cả cho vào sắc chung lấy nước uống vào lúc đói nhất.
Trị lao phổi, viêm phế quản mạn tính, họng viêm mạn, có hội chứng phế kèm ho kéo dài, ho khan: Mạch môn, Ngạnh mễ mỗi vị cân lấy 20g + Bán hạ chế 6g + Đảng sâm 12g + Cam thảo 4g + Đại táo 4 quả, cho tất cả vào sắc lấy mước uống (Mạch Môn Đông Thang- Kim Qũy Yếu Lược).
Trị táo nhiệt hại phế, ho khan, đờm dính, họng đau: Mạch môn 5g + Thạch cao 10g + Tang diệp 12g + Cam thảo, Mè đen, Tỳ bà diệp mỗi vị cân lấy 4g + A giao, Hạnh nhân mỗi vị 3g. Cho tất cả vào sắc lấy nước uống (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Lưu ý: Nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng, không tự ý sử dụng, tránh gây hại đến sức khỏe. Nếu có bất thường về sức khỏe khi sử dụng, nên ngưng lại và tham kahro ý kiến chuyên môn của bác sĩ.
