 |
| Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải điều hành thảo luận |
Thảo luận tại hội trường, các đại biểu Quốc hội đặc biệt quan tâm đến việc bảo đảm quyền lợi của người dân bị thu hồi đất, bảo đảm hài hòa giữa lợi ích Nhà nước, lợi ích doanh nghiệp và lợi ích của người dân. Các đại biểu đều nhất trí cao với việc cần cụ thể hóa một cách tối đa, khả thi chủ trương của Đảng về việc bảo đảm người có đất bị thu hồi có chỗ ở, đảm bảo thu nhập và điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ. Tuy nhiên thực tế, chủ trương này chưa được thực hiện tốt, phần lớn điều kiện nơi ở mới không bằng nơi ở cũ.
Nhấn mạnh sửa đổi Luật cần giải quyết vấn đề này, các đại biểu đề nghị làm rõ tiêu chí xác định việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phải bảo đảm người có đất bị thu hồi có chỗ ở, đảm bảo thu nhập và điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ; đồng thời cần xác định giá trị đền bù đầy đủ các thiệt hại của người dân thuộc diện tái định cư, trong đó phải tính đến những thiệt hại vô hình để giúp người dân ổn định, yên tâm sinh sống tại nơi ở mới.
Các đại biểu cũng lưu ý trường hợp thu hồi đất để tránh lạm dụng thu hồi đất tràn lan, ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân. Theo đó, các đại biểu đề nghị giảm đến mức tối đa trong việc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; làm rõ tiêu chí, điều kiện, nội hàm thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Đồng thời, quy định cụ thể, chặt chẽ hơn về điều kiện, trình tự, thủ tục thu hồi đất đối với dự án đô thị, dự án nhà ở thương mại sử dụng các loại đất không phải là đất ở.
Có ý kiến cho rằng thực hiện dự án đô thị, dự án nhà ở thương mại là hoạt động kinh tế đơn thuần, không phục vụ lợi ích công cộng mà chủ yếu phục vụ cho lợi ích của nhà đầu tư, doanh nghiệp bất động sản nên quy định cho chủ đầu tư thỏa thuận với người sử dụng đất để đảm bảo công bằng với lĩnh vực khác.
Rõ tiêu chí, điều kiện, trường hợp thu hồi đất
 |
| Đại biểu Tô Văn Tám – Đoàn ĐBQH tỉnh Kon Tum |
Nhấn mạnh thu hồi đất luôn là vấn đề phức tạp, nhạy cảm, được sự quan tâm của toàn xã hội, liên quan đến mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội và mọi người dân, đại biểu Tô Văn Tám – Đoàn ĐBQH tỉnh Kon Tum cho biết, báo cáo thường niên của Chính phủ về khiếu nại, tố cáo cho thấy, khiếu nại, tố cáo liên quan đến đất đai, liên quan đến việc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội chiếm gần 70% trong tổng số khiếu nại tố cáo.
Đại biểu Tô Văn Tám cho biết, người dân có thể chấp nhận hy sinh quyền lợi hoặc chịu thiệt về quyền lợi, nếu việc thu hồi đất đó cho mục đích quốc phòng, an ninh hoặc phát triển kinh tế cho lợi ích của cộng đồng, lợi ích của Nhà nước, nhưng sẽ không chấp nhận việc thu hồi đất chỉ mang lại lợi ích cho cá nhân hoặc một nhóm người, nhưng lại áp giá đền bù thấp, mang tính áp đặt hay tạo kẽ hở cho sự trục lợi, lợi ích nhóm.
Lưu ý việc sửa đổi Luật Đất đai lần này cần phải giải quyết được vấn đề này, đại biểu Tô Văn Tám cho rằng, điểm quan trọng để giải quyết vấn đề là làm rõ nội hàm của việc thu hồi đất cho phát triển kinh tế vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng. Cần nhìn nhận rằng, lợi ích quốc gia thu được từ việc thu hồi đất mang tính lợi nhuận cho Nhà nước, còn lợi ích công cộng thì mang tính xã hội và không mang tính lợi nhuận.
Đại biểu Tô Văn Tám làm rõ, luật hiện hành và dự thảo Luật đều sử dụng phương pháp liệt kê để xác định các trường hợp thu hồi. Tuy nhiên, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng hay mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội thường không cố định và vận động theo hướng phát triển và rất rộng. Do đó, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cẩn quan tâm thêm đến việc phương pháp liệt kê có bao quát hết và dự liệu hết các trường hợp các dự án sẽ phát sinh trong quá trình phát triển hay không?
Mặt khác, khi tiến hành thu hồi đất tiềm ẩn nhiều nguy cơ xung đột, nhiều nguy cơ lạm quyền, gây bức xúc trong Nhân dân. Do đó, theo đại biểu Tô Văn Tám, những dự án vì mục đích quốc phòng, an ninh, những dự án phát triển kinh tế - xã hội mang tính chiến lược, quy định sự phát triển một vùng, một khu vực, một tỉnh hoặc của cả nước hoặc các công trình công cộng thì thu hồi, còn các dự án phát triển kinh tế đơn thuần thương mại theo quy hoạch, mang lại lợi ích chủ yếu cho nhà đầu tư thì thương lượng với người dân để mua lại hoặc thỏa thuận cho họ góp vốn bằng quyền sử dụng đất. Trong quá trình thương lượng đó có sự tham gia của chính quyền, với tư cách là chủ thể quản lý đất đai trên địa bàn.
 |
| Đại biểu Trần Nhật Minh – Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An |
Đại biểu Trần Nhật Minh – Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An chỉ rõ, hạn chế của Luật Đất đai năm 2013 là chưa làm rõ được thế nào là dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Điều 62 Luật Đất đai năm 2013 chỉ mới liệt kê các trường hợp nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì mục đích quốc gia, công cộng mà chưa quy định được các điều kiện, tiêu chí cụ thể việc Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Trong đó chưa quy định rõ các tiêu chí để phân định rõ các trường hợp thu hồi đất đơn thuần để phát triển kinh tế - xã hội.
Cho biết dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) lần này đã khắc phục được tồn tại nêu trên của Luật Đất đai năm 2013, nhưng theo đại biểu Trần Nhật Minh quy định của dự thảo vẫn chưa đáp ứng đầy đủ định hướng của Nghị quyết số 18-NQ/TW, chưa rõ ràng, tách biệt mục đích khi Nhà nước thu hồi đất dẫn đến dễ bị áp dụng chủ quan, tùy nghi. Đặc biệt, dự thảo Luật chưa làm nổi bật được tiêu chí trường hợp thật cần thiết như Hiến pháp năm 2013 đã quy định.
 |
Theo đại biểu Trần Nhật Minh, cần làm rõ hơn các điều kiện, tiêu chí đối với các dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng để tách biệt với các dự án phát triển kinh tế có lợi ích thuần túy của chủ đầu tư nhằm tránh sự áp đặt chủ quan, máy móc tràn lan khi nhà nước thu hồi đất dẫn đến sự không đồng thuận của người có đất bị thu hồi. Đồng thời, để từ đó áp dụng cử chỉ thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phù hợp.
Về các dự án thuộc diện thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, đại biểu cũng cho rằng cần làm rõ hơn các tiêu chí thu hồi đất đối với các dự án đô thị, khu dân cư. Bởi vì thực tế trong thời gian qua, mặc dù những dự án này có tác động đến sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung nhưng cũng đã mang lại không ít lợi ích cho các chủ đầu tư thực hiện dự án, trong khi đó lại phát sinh khá nhiều khiếu kiện của người bị thu hồi đất do không thống nhất về phương án bồi thường đất.
Do đó, nếu không có các quy định cụ thể, không có tiêu chí rõ ràng để phương án bồi thường thỏa đáng thì sẽ làm phát sinh khiếu kiện, ảnh hưởng tình hình an ninh trật tự xã hội và quan trọng hơn là quyền lợi của người bị thu hồi đất không được đảm bảo. Theo tôi, quy định dự án đất đô thị, dự án dân cư nông thôn, nhà ở thương mại thuộc trường hợp Nhà nước thu hồi đất tại Điều 86 để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng là chưa phù hợp với tinh thần của Nghị quyết số 18.
 |
| Đại biểu Đào Hồng Vận – Đoàn ĐBQH tỉnh Hưng Yên |
Tranh luận về nội dung này, đại biểu Đào Hồng Vận – Đoàn ĐBQH tỉnh Hưng Yên cho biết thực tế hiện tại thì tại địa phương rất khó thực hiện và đang gây thiệt hại lớn cho nhà đầu tư khi bỏ ra một số tiền lớn để đền bù nhưng không thể đưa dự án vào thực hiện do một số người dân đòi giá thỏa thuận rất cao, thậm chí có những trường hợp thì giá nào cũng không chịu.
Đại biểu Đào Hồng Vận làm rõ, theo dự thảo Luật, đối với dự án phát triển đô thị nhà ở thương mại đấu giá sử dụng đất thì lựa chọn nhà đầu tư qua hình thức đấu giá, nhà nước trực tiếp đấu giá thì đương nhiên Nhà nước phải tổ chức giải phóng mặt bằng để có mặt bằng sạch.
 |
| Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh - Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Phước |
Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh - Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Phước nêu rõ, thu hồi đất cần làm rõ mục đích, điều kiện thu hồi đất và thẩm quyền thu hồi đất. Thu hồi đất vì mục đích quốc phòng – an ninh cũng phải quy định rõ, khu vực nào là quốc phòng và khu vực nào là để kinh doanh. Việc thu hồi đất vì mục đích phúc lợi công cộng cũng phải rõ. Riêng giao đất cho khu kinh tế vì kinh doanh thì phải tính hết các chi phí theo giá thị trường.
Đồng thời, phải làm rõ phương pháp xác định giá đất khi thu hồi đất gắn với mục đích sử dụng đất được cấp theo phương thức như hiện nay hay định giá theo giá trị của đất bất động sản hình thành tương lai. Thực tế cho thấy, mặc dù đối tượng thu hồi đất do Nhà nước quản lý nhưng thiệt hại mà người dân gánh chịu không chỉ bao hàm được quyền sử dụng đất mà còn rất nhiều tài sản khác gắn liền hoặc liên quan đến đất bị thiệt hại liên quan đến sinh kế, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh nhấn mạnh.
Hiện thực hóa chủ trương đúng đắn của Đảng về bảo đảm quyền của người dân có đất bị thu hồi
Liên quan đến bố trí tái định cư khi Nhà nước hồi đất, đại biểu Phan Thái Bình – Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Nam đề nghị bám sát quan điểm xuyên suốt là nơi ở mới phải bằng hoặc tốt hơn ở cũ và phải thể chế được vấn đề này trong các điều khoản cụ thể. Theo đại biểu Phan Thái Bình, cần có điều cấm nếu như chưa bố trí tái định cư thì dứt khoát không được thu hồi đất.
 |
| Đại biểu Phan Thái Bình – Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Nam |
án thành với quan điểm của Bộ Tài nguyên Môi trường trong giải trình, tiếp thu bước đầu ý kiến đại biểu Quốc hội tại phiên thảo luận tổ về áp giá đền bù, đại biểu Phan Thái Bình nêu rõ, khi mà đền bù nhà cửa, vật, kiến trúc trên đất là đền bù theo đơn giá xây dựng mới. Đại biểu nhấn mạnh điều này đảm bảo cho người dân có đủ điều kiện để xây dựng một chỗ ở mới đảm bảo bằng hoặc tốt hơn nợ cũ. Đây là một cách tiếp cận tiến bộ và cần và phát huy.
Đại biểu Tô Văn Tám – Đoàn ĐBQH tỉnh Kon Tum lưu ý việc bồi thường, hỗ trợ không chỉ bằng tiền mà điều quan trọng nhất là đảm bảo kế sinh nhai lâu dài, bền vững cho người dân. Nếu không đảm bảo được điều này, người dân sẽ rơi vào nguy cơ tái đói nghèo. Do đó, dự thảo cần có những quy định cụ thể về việc tạo sinh kế cho người dân khi bị thu hồi đất.
Cùng quan điểm, bày tỏ cơ bản thống nhất với các nguyên tắc được xác định trong dự thảo Luật nhất là nguyên tắc việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phải bảo đảm người có đất bị thu hồi có chỗ ở, bảo đảm thu nhập và điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ, đại biểu Trần Thị Thanh Hương – Đoàn ĐBQH tỉnh An Giang cho rằng đây là một trong những quan điểm tiến bộ, nhân văn theo tinh thần Nghị quyết 18-NQ/TW của Đảng, phù hợp với lợi ích và đáp ứng nguyện vọng của đông đảo Nhân dân. Tuy nhiên, thực tế cho thấy để lượng hóa được vấn đề này, nhằm vừa thực hiện đúng và vừa đáp ứng được đầy đủ theo yêu cầu của người dân là rất khó và rất dễ dẫn đến tình huống người dân không chấp nhận phương án bồi thường do quy định không rõ ràng.
 |
| Đại biểu Trần Thị Thanh Hương – Đoàn ĐBQH tỉnh An Giang |
Do đó, theo đại biểu Trần Thị Thanh Hương, việc quy định rõ ràng để hiểu đúng và vận dụng đúng các quy định của pháp luật về đất đai là một trong những cách thức để tránh tình trạng tranh chấp, khiếu kiện phát sinh. Đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cần nghiên cứu, bổ sung thêm các tiêu chí cụ thể hơn để định lượng, xác định rõ cơ chế quy định việc hướng dẫn, đồng thời phân công cụ thể, trách nhiệm thẩm định, giám sát liên quan đến vấn đề này, nhằm đảm bảo tín hiệu lực hiệu quả và khả thi trong thực tiễn.
Cho biết, nguyên tắc bồi thường bằng đất khác mục đích sử dụng với loại đất bị thu hồi, tại khoản 3 Điều 97 nhằm tạo sự linh hoạt và bảo đảm việc bồi thường phù hợp với nhu cầu của người có đất bị thu hồi và điều kiện cụ thể của từng địa phương.
Tuy nhiên đây là vấn đề mới, do đó, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cần đánh giá kỹ tác động trên cơ sở nghiên cứu bảo đảm việc bồi thường bằng đất khác với mục đích sử dụng của loại đất bị thu hồi nhưng phải có giá trị tương đương với đất bị thu hồi. Đồng thời, đề nghị cần quy định thứ tự ưu tiên trong các hình thức bồi thường về đất với tinh thần thỏa đáng, công bằng, đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân một cách tốt nhất, tránh tình trạng khiếu nại, khiếu kiện sau này.
 |
| Đại biểu Mai Thị Phương Hoa – Đoàn ĐBQH tỉnh Nam Định |
Lưu ý yêu cầu bảo đảm quyền sử dụng đất của cá nhân, tổ chức kể cả trong trường hợp bị Nhà nước thu hồi đất thông qua việc công khai, minh bạch và được bồi thường theo quy định của pháp luật, đại biểu Mai Thị Phương Hoa – Đoàn ĐBQH tỉnh Nam Định nhấn mạnh, Nhà nước phải bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của 3 bên, Nhà nước, người dân, doanh nghiệp.
Trong đó người dân thì phải bao gồm người dân được thụ hưởng từ các công trình, dự án xây lên từ mảnh đất bị thu hồi và chính người dân bị thu hồi đất. Do đó, cần quan tâm hơn đến người dân bị thu hồi đất vì họ ở vào thế bị động, có khả năng mất chỗ ở cũ hoặc bị mất mảnh đất vẫn đang trồng cấy để mưu sinh. Đồng thời, các chính sách về đền bù việc hỗ trợ, tái định cư cần phải được quan tâm hơn nữa để người dân bị thu hồi đất đỡ thiệt thòi.
Liên quan đến việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phải đảm bảo người dân có đất bị thu hồi, có chỗ ở đảm bảo thu nhập và điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ, đại biểu Phạm Hùng Thắng – Đoàn ĐBQH tỉnh Hà Nam đề nghị xem xét nghiên cứu lại đối với quy định về đảm bảo thu nhập vì việc tính toán thu nhập của người có đất bị thu hồi ở nơi ở mới so với nơi ở cũ là rất khó khăn, khó có thể xác định được chính xác và rất khó làm căn cứ để thực hiện./.
