 |
| Rừng trâm bầu cổ thụ 500 tuổi bảo vệ làng ven biển Quảng Bình. |
Cánh rừng trâm bầu chạy dọc bờ biển làng Thanh Bình, xã Quảng Xuân, huyện Quảng Trạch khoảng 4 km, rộng 400m. Loài cây có tên khoa học là Combretum quadrangulare Kurz, thuộc cây thân gỗ cao 2-12 m, phân bố chủ yếu ở miền Nam và Trung. Cây đẻ nhiều nhánh ngay sát gốc, thân khúc khuỷu, uốn lượn.
Phần lớn gốc trâm bầu ở làng Thanh Bình hiện có đường kính 20-30 cm, một số gốc trên 50 cm. Nhiều thân cây lâu năm rêu mốc mọc xù xì, xanh mướt. Nhìn từ trên cao, trâm bầu tạo thành mảng xanh, che đồi cát trắng xóa phía dưới. Rất nhiều loài chim về đây trú ngụ, làm tổ, sinh đàn đông đúc.
 |
| Quả trầm bầu có màu tím, vị ngọt mát, hơi chan chát. |
Vào mùa hè, trâm bầu ra hoa, đến cuối năm kết trái. Quả mọc chi chít đầu ngọn cây, nhỏ bằng đầu ngón tay, ăn có vị ngọt và chát nhẹ. Đầu mùa xuân, cây trâm bầu con mọc lên. Điều đặc biệt cây chỉ có thể tự mọc, người dân chưa thể gieo hạt hoặc đào cây về nhân giống.
Theo các cụ cao niên, rừng trâm bầu có từ trước khi lập làng Thanh Bình. "Khi các vị tiền nhân khai khẩn đến lập làng thì đã có cánh rừng này. Thấy rừng xanh tốt, biết là vùng đất trù phú, mạch nước ngầm dồi dào nên các ngài đã cắm cọc dựng nhà, vỡ đất làm ruộng", ông Dương Minh Huy, 63 tuổi, từng 39 năm bảo vệ cánh rừng trâm bầu, giới thiệu.
Từ đó đến nay, cánh rừng là bức tường xanh che chở dân làng qua bao mùa gió bão, chắn cát bay cát nhảy, giữ nguồn nước ngọt. 500 giếng quanh làng Thanh Bình chưa bao giờ cạn nước. Nguồn nước cũng không bị nhiễm phèn, chua mặn như ở các làng lân cận.
 |
| Rừng trâm bầu cổ thụ được dân làng bảo vệ như báu vật. |
Ý thức được sự sống còn của làng phụ thuộc vào cánh rừng trâm bầu, các bậc tiền nhân đã đặt ra nhiều quy định giữ rừng. Trưởng làng lựa chọn trai tráng vào đội giữ rừng, ai chặt cây, phá rừng bị bêu giữa đình làng, phạt thóc sung công.
Đến năm 1959, làng thành lập hợp tác xã, đội giữ rừng chính thức ra đời. Dân làng quy định phạt tiền với những ai vào rừng chặt cây. Người dân chỉ được vào vơ lá rụng về làm chất đốt.
Đầu những năm 1980, người dân các xã lân cận vì thiếu chất đốt nên vào rừng trâm bầu chặt cây về làm củi. Từng tốp 20-40 người kéo vào chặt cây. Tổ bảo vệ gồm 11 người, do ông Huy làm tổ trưởng, được cấp hai khẩu súng AK, ăn ở trong rừng để ngăn chặn chặt cây.
"Họ đi rất đông nên chúng tôi nhiều lần phải nổ súng AK để cảnh cáo. Không ít lần xô xát, may mắn không ai thương tích", ông Huy nhớ lại. Việc này kéo dài ba năm rồi giảm dần, súng AK được thu hồi. Năm 2011, tổ bảo vệ rừng Thanh Bình được Chủ tịch tỉnh Quảng Bình tặng bằng khen vì thành tích giữ rừng.
Dân chắt chiu thóc gạo nuôi người giữ rừng nên họ hiểu mình cũng phải giữ rừng nữa mới có thành quả tốt đẹp. Vì thế người dân ở làng tuân thủ khá chặt chẽ và tự giác lệ làng về giữ rừng. Ai bẻ cành bị phạt 50.000 đồng, chặt cây bị phạt 300.000-500.000 đồng. “Giữ được rừng cây là giữ cho cuộc sống của chính bầy tui tốt đẹp hơn, rứa thì ai lại đi phá rừng mần chi”, bà Dương Thị Hạnh, một người dân sống sát bên rừng trâm bầu, bày tỏ.
 |
| Ông Dương Minh Huy, Tổ trưởng bảo vệ rừng trâm bầu, bên một gốc cây có đường kính trên 50cm. |
Người làng Thanh Bình nhà nào hiện còn dùng bếp củi thì cũng chỉ vào rừng quét lá, nhặt nhạnh cành trâm bầu khô mục đã gãy về đun. Ai vi phạm phá rừng là bị thôn đọc tên trên hệ thống loa phát thanh, và chỉ một lần vi phạm phá rừng là cuối năm gia đình đó không còn được bầu gia đình văn hóa nên mọi người xấu hổ.
“Công cuộc” giữ rừng ở thôn Thanh Bình là cả làng giữ rừng. Người dân là tai mắt của đội bảo vệ rừng, của chính quyền thôn. Ai thấy người lạ bước chân vào rừng cũng đều báo ngay với đội bảo vệ, để đội theo dõi, ngăn chặn phá rừng. Nhờ thế nên bây giờ mọi người mới mục kích được những cây trâm bầu có gốc hai ba người ôm, hay cả cánh rừng trâm bầu xanh ngút ngàn trên cát trắng.
Những năm gần đây, làng Thanh Bình quy định người mất không được chôn dưới rừng trâm bầu mà phải ra nghĩa địa, nhằm duy trì diện tích rừng. Năm 2022, tỉnh Quảng Bình điều chỉnh hướng tuyến đường ven biển ra sát bờ biển để tránh cánh rừng trâm bầu. Người dân Thanh Bình đồng lòng giữ cánh rừng trâm bầu cổ thụ nhiều năm qua, mang lại nhiều lợi ích về phòng hộ, sinh thái, giữ gìn nguồn nước... Cánh rừng trâm bầu cổ thụ này là số rất ít cánh rừng xanh tốt nguyên sinh được gìn giữ ở vùng ven biển Quảng Bình từ xưa đến nay./.
