 |
| Người dân vùng cao Nghệ An vào rừng thu hoạch quả bo bo. |
Quả bo bo ví như lộc của rừng giúp xóa đói nghèo ở vùng cao
Xã Tây Sơn, huyện Kỳ Sơn nằm ở độ cao trên 1.000m so với mực nước biển. Với loại hình khí hậu đặc biệt, người dân nơi đây được hưởng lợi từ thiên nhiên với nhiều đặc sản, trong đó có quả bo bo. Cây bo bo mọc khá nhiều ngoài tự nhiên, dọc các triền đồi, sông, suối, một số được bà con trồng tập trung. Với giá trị kinh tế khá cao, cây bo bo được người dân nơi đây coi là cây xóa đói, giảm nghèo.
Những ngày này, gia đình ông Mùa Bá Chư (xã Tây Sơn, huyện Kỳ Sơn) lên rừng hái quả bo bo. Mỗi năm khi mùa bo bo đến độ thu hoạch, gia đình ông làm cật lực cả ngày và đêm cũng thu được hơn chục triệu đồng.
“Cây bo bo khá cao, sai quả nên khi hái phải dùng gậy, dao để níu cành xuống, chặt lấy đoạn có quả. Sau khi chặt cành, quả được tách ra và mang về nhà. Với gần 5 ha bo bo, dự kiến năm nay, năng suất sẽ đạt khoảng 30 tạ quả tươi/ha, mang về thu nhập khoảng 20 triệu đồng", ông Chư chia sẻ.
 |
| Quả bo bo được thu hái về chuẩn bị sơ chế. |
Theo người dân địa phương cho biết, hiện nay, quả bo bo tươi được thương lái thu mua từ 5 - 7 nghìn đồng/kg tuỳ vào chất lượng quả non hay già. Còn giá hạt bo bo đã sấy, phơi khô dao động khoảng 40 - 42 nghìn đồng/kg. Cứ 10kg quả bo bo tươi sau khi bóc tách, phơi khô được khoảng 3 - 4kg hạt bo bo khô. Vì vậy người dân thường tranh thủ chế biến hạt khô để bán.
Một người dân trồng và thu mua quả bo bo cho biết, cây bo bo năm nay khá cao lớn, sai quả nên khi hái phải dùng gậy, dao để níu cành xuống, chặt lấy đoạn có quả. Sau khi chặt cành, quả được tách ra và mang về nhà.
Vào mùa thu hoạch bo bo các gia đình thường huy động tất cả thành viên bóc vỏ quả bo bo. Những ngày nghỉ hè, con cái chưa đi học nên cũng được bổ sung vào "lực lượng" này. Sau đó, bà con tranh thủ trời nắng để phơi hạt. Vào những ngày mưa, họ thường dùng tấm nứa, các dụng cụ gác bếp để sấy khô hạt.
Theo Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Kỳ Sơn, toàn huyện có khoảng 1.121 ha cây bo bo. Trong đó, diện tích khoanh nuôi bảo vệ khoảng 672 ha, diện tích do người dân nhân rộng khoảng 257 ha. Dự kiến thời gian tới, với việc được mùa được giá như năm nay, dự báo ở Kỳ Sơn người dân sẽ tiếp tục mở rộng diện tích cây bo bo thêm khoảng 240 ha.
Bo bo là thảo dược quý mà không tốn công chăm sóc
Hạt bo bo hay còn gọi là ý dĩ, cườm gạo, ý dĩ nhân, ý mễ… được coi là nguồn thực phẩm mang lại nhiều giá trị dinh dưỡng. Trong hạt bo bo chứa tinh bột (50 - 79%), protein (16 - 19%), dầu béo (2 - 7%), lipid, glycolipid (5,67%), phospholipid (1,83%), sterol và nhiều acid amin khác.
Tại Nhật Bản, người ta thường dùng hạt bo bo trong các bữa ăn hàng ngày để bổ sung dinh dưỡng cho cơ thể, phòng và chữa một số loại bệnh và tăng cường sức khỏe. Có rất nhiều món ăn ngon từ bo bo như cơm độn bo bo, bo bo hầm gà, chè bo bo long nhãn, ngũ cốc trộn, bánh nướng...
 |
| Cây bo trở thành cây xóa đói nghèo ở các huyện vùng cao Nghệ An. |
Trong hạt cây bo bo còn chứa các chất coixenolid giúp ngăn ngừa tế bào ung thư phổi. Chiết xuất từ bo bo có thể ức chế đáng kể hoạt động acid béo synthase trong gan. Ngoài ra, chiết xuất từ bo bo còn có khả năng điều trị rối loạn nội tiết thông qua việc giảm kích thích tố progesterone và testosterone. Nữ giới ăn bo bo thường xuyên có thể giảm các triệu chứng đau đớn trong kỳ kinh nguyệt. Người béo phì thiết lập chế độ ăn uống có bo bo có thể giảm cân hiệu quả.
Bo bo còn có khả năng giảm nồng độ cholesterol và lipoprotein có hại, giảm thiểu nguy cơ bị các bệnh tim mạch, đái tháo đường... Bo bo có lợi ích bảo vệ hệ thống tiêu hóa, ức chế tế bào ung thư dạ dày và có thể làm giảm viêm loét dạ dày.
Huyện Kỳ Sơn là địa phương có nhiều cây bo bo mọc tự nhiên, nằm trong tán rừng và hầu hết được khoanh nuôi, bảo vệ. Người dân tận thu nguồn lâm sản phụ này để cải thiện thu nhập. Cây bo bo phân bố nhiều ở các xã có địa hình cao như Na Ngoi, Tây Sơn, Nậm Càn, Huồi Tụ…
Tại xã Huồi Tụ, năm 2023 diện tích cây bo bo khoảng 20ha, phân bố chủ yếu ở các bản có địa hình cao như Huồi Lê, Huồi Mũ và dọc các sườn núi. Diện tích bo bo ở Huồi Tụ cũng chủ yếu nằm dưới tán rừng được khoanh nuôi, bảo vệ.
Năm 2022, tổng sản lượng thu hoạch hạt bo bo ở huyện miền núi Kỳ Sơn đạt khoảng 722 tấn, đã mang lại cho người dân Kỳ Sơn khoản thu nhập khá. Năm 2023 dự kiến sản lượng thu hoạch bo bo sẽ cao hơn năm ngoái, giá bán cũng sẽ cao hơn.
 |
| Hạt bo bo là dược liệu quý rất tốt cho sức khỏe. |
Cây bo bo là loại cây dược liệu được UBND tỉnh Nghệ An đề xuất đưa vào danh mục quy hoạch trồng, bảo tồn các loại cây dược liệu trên địa bàn tỉnh đến năm 2025, có tính đến 2030. Theo quyết định số 1887/QĐ-UBND ngày 3/4/2018 của UBND tỉnh Nghệ An, dự kiến cây bo bo sẽ được đưa vào danh mục cây dược liệu chính quy hoạch trồng tại các địa phương Kỳ Sơn (Mường Lống, Huồi Tụ), Quế Phong (Nậm Nhoóng, Châu Thôn, Hạnh Dịch) giai đoạn đến năm 2025, có tính đến năm 2030 với tổng diện tích khoảng 400ha.
Mùa bo bo lại về cũng là mùa vui của người dân vùng cao Kỳ Sơn. Cây bo bo mọc tự nhiên dưới tán rừng vừa là nguồn lợi vừa bảo vệ rừng. Dù là nguồn phụ thu nhưng đều đặn hàng năm mỗi mùa đem lại thu nhập đáng kể. Tuy vậy, người dân Kỳ Sơn chủ yếu thu hái rồi bán hạt bo bo thô mà chưa có cơ sở chế biến sâu và xây dựng thương hiệu để trực tiếp xuất khẩu. Cây bo bo có giá trị nhưng vẫn còn là tiềm năng đang chờ đánh thức./.
