Hiện nay, người thợ làng nghề đang nỗ lực khôi phục sản xuất, gìn giữ thương hiệu gỗ Đồng Kỵ. |
Danh tiếng làng nghề trăm tuổi
Nghề mộc của Đồng Kỵ có từ bao giờ không ai nhớ rõ, nhưng chứng tích xưa lưu lại tại ngôi đình bằng gỗ đã hơn 300 năm tuổi của làng với những đường nét chạm khắc rất tinh xảo - được cho là do thợ mộc Đồng Kỵ thực hiện - cho thấy tay nghề của thợ làng đã có từ hàng trăm năm nay.
Những năm chiến tranh, làng nghề tan tác. Đến cách đây hơn 30 năm, người làng Đồng Kỵ vẫn chủ yếu đi đóng thuê giường, tủ, bàn, ghế… cho các vùng. Từ khi đất nước đổi mới, kinh tế khắp nơi dần khấm khá, nhu cầu mua đồ gỗ xưa của người dân Hà Nội, và đặc biệt là người dân ở các thành phố lớn trong miền Nam, tăng cao.
Nghề mộc Đồng Kỵ từng nổi tiếng cả nước. |
Sản phẩm tinh xảo do bàn tay người Đồng Kỵ làm ra khách đều ưng ý và sẵn sàng trả giá cao. Nghề mộc của làng Đồng Kỵ bước vào giai đoạn phát triển rực rỡ. Đồ gỗ chạm khắc của Đồng Kỵ, phần lớn là hàng mỹ nghệ cao cấp với những đồ phỏng cổ như sập gụ, tủ chè, các đồ thờ có khảm trai, khảm đá…, vào TP.HCM rồi đi Lào, Campuchia. Thương nhân Trung Quốc cũng tìm sang đặt hàng.
Dân làng Đồng Kỵ làm suốt ngày không hết việc nên phải thuê thêm hàng nghìn lao động để dạy nghề rồi cùng tham gia sản xuất. Cả làng trở thành một công trường thủ công náo nhiệt. Đường làng ngõ xóm ngổn ngang bãi gỗ, sản phẩm gỗ đang hoàn thiện. Các loại xe chở hàng tấp nập vào ra. Những con đường xung quanh làng trở thành nơi họp chợ, mua bán, cung cấp các loại nguyên liệu làm đồ mỹ nghệ…
Làng nghề mộc điêu đứng vì dịch
Sự phát triển “nóng” của làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ kéo dài đến những năm gần đây thì bắt đầu chững lại, không còn cảnh tấp nập xe gỗ ra vào làng, nhiều xưởng gỗ, cửa hàng đóng cửa im lìm, máy móc nhà xưởng dồn hết vào một góc. Nguyên nhân do hàng hóa sản xuất ra nhiều song đầu ra hạn chế, thị trường xuất khẩu chính là Trung Quốc nay tụt dốc thê thảm; lượng khách mua ngày một ít đi.
Vài năm gần đây, hoạt động của làng nghề bắt đầu chững lại. Theo ông Vũ Quốc Vương, Chủ tịch Hội sản xuất kinh doanh gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ, trước đây, có tới 70% sản phẩm của làng nghề xuất sang thị trường Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu khoảng 4 - 5 triệu USD/tháng. Thế nhưng khoảng 4 năm trở lại đây, chính sách của Trung Quốc thay đổi khiến lượng hàng xuất sang Trung Quốc giảm chỉ còn bằng 1/3 so với trước. Đặc biệt, từ năm 2021 đến nay, do dịch Covid-19, Trung Quốc đã ngừng hẳn việc nhập khẩu đồ gỗ khiến việc xuất khẩu của làng bị ngưng trệ.
Ông Phan Hữu Phú – một nhân công tại xưởng gỗ còn sầm uất duy nhất ở đây ngậm ngùi chia sẻ: “ Từ Tết đến nay không có khách Trung Quốc, hàng sản xuất ra chủ yếu tiêu thụ nội địa. Tại xưởng này trước đây có từ 15 thợ trở lên mới đủ đáp ứng các đơn hàng thì giờ chỉ còn 4 thợ, tôi may mắn vẫn có có việc để mà làm ở đây chứ những người khác, nếu mà còn trẻ khỏe thì đi làm công nhân, còn gì cả có tuổi rồi thì ở lại loay quay tìm công việc khác qua ngày thôi chứ có việc đâu.”
Gặp khó khăn về thị trường, nghề mộc Đồng Kỵ rơi vào khó khăn. |
Trong khi đó, thị trường trong nước cũng không mấy khả quan, sức tiêu thụ chậm, yêu cầu cạnh tranh mẫu mã lại khắt khe, mặt hàng tiêu dùng chính cũng chỉ là sản phẩm từ gỗ hương, gỗ mun có giá thành vừa phải. Riêng loại gỗ trắc có giá đắt đỏ gấp 2-3 lần thì chủ yếu thị trường tiêu thụ chính vẫn là Trung Quốc.
Đòi hỏi chất lượng và tiêu chuẩn kiểm định cao, gia công tỉ mỉ nên giá thành bán ra thị trường của các mặt hàng đồ gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ cũng có phần cao hơn so với các sản phẩm gỗ khác, chính vì vậy trong tình hình kinh tế khó khăn do dịch bệnh, cạnh tranh lại càng khó.
Tìm lối thoát cho làng nghề
Khảo sát mới đây của Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam tại 5 làng nghề gỗ trọng điểm của miền Bắc (Đồng Kỵ, Vân Hà, Vạn Điểm, La Xuyên, Chàng Sơn), cho thấy, thu nhập của các hộ sản xuất tại làng nghề Đồng Kỵ giảm gần 90%; lượng sản phẩm bán ra tại đây cũng giảm 80 - 90% so với cách đây 3 năm; số lao động làm thuê cũng chỉ còn khoảng 350 người so với trên 6.000 lao động trước đây và hiện tại, đã có 36% số hộ ở Đồng Kỵ ngừng sản xuất hoàn toàn. Trong khi đó, 100% số hộ làm nghề ở Đồng Kỵ phải vay vốn. Không có nguồn thu, nhiều hộ không có khả năng trả các khoản vay theo đúng kỳ hạn.
Cũng theo ông Vũ Quốc Vương, sản phẩm của làng nghề Đồng Kỵ vô cùng tinh xảo, thế nhưng dấu ấn thương hiệu của Đồng Kỵ trên các sản phẩm rất mờ nhạt. Những năm trước, phần lớn các sản phẩm xuất sang Trung Quốc đều bị tinh chế lại và gắn thương hiệu của Trung Quốc. Ngay ở trong nước, sản phẩm của làng nghề cũng thường bị làm nhái, làm giả.
Làng nghề gỗ Đồng Kỵ đang từng bước thay đổi, chuyển hướng sản xuất. |
Một trong những vấn đề mà làng nghề gỗ đang phải đối mặt chính là nguồn gỗ tự nhiên ngày càng khan hiếm và các thị trường mới như Mỹ, châu Âu mà làng nghề nhắm đến lại không tiêu dùng sản phẩm làm từ gỗ rừng tự nhiên hay gỗ quý hiếm.
“Điều này buộc làng nghề gỗ Đồng Kỵ phải thay đổi, phải chuyển hướng sản xuất từ gỗ tự nhiên sang sản xuất bằng gỗ rừng trồng, cùng với đó là phải thay đổi về mẫu mã sản phẩm nhằm phù hợp với xu hướng tiêu dùng hiện đại”, ông Vũ Quốc Vương nhấn mạnh.
Nghề mộc Đồng Kỵ cũng như nhiều làng nghề truyền thống khác đang đối mặt với rất nhiều khó khăn. Vừa ngưng trệ sản xuất vì Covid-19, thị trường xuất khẩu cũng ngày càng khắt khe. Để phát triển bền vững, gỗ Đồng Kỵ cần mạnh dạn đổi mới, trú trọng đến thương hiệu để đa dạng hóa thị trường./.