Số liệu của Tổng cục Thống kê cho biết, trong tháng 2/2020, kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt 372 triệu USD, tăng 20,5% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái. Tính chung trong 2 tháng đầu năm, xuất khẩu gạo đạt 900.000 tấn, với kim ngạch 410 triệu USD, tăng 27% về lượng và 32% về giá trị so với cùng kỳ.
Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam, giá gạo XK của Việt Nam đang tăng trong những ngày qua. Ngày 27/2, giá gạo 5% tấm của Việt Nam đã lên mức 388 - 392 USD/tấn, cao hơn gần 20 USD/tấn so với hồi giữa tháng. Giá gạo hiện tại là mức cao nhất trong hơn 1 năm qua.
Về thị trường, Philippines đứng vị trí thứ nhất với 31% thị phần. Đáng chú ý, giá gạo xuất khẩu của Việt Nam có xu hướng liên tục tăng cao, như gạo IR 50404 loại 5% tấm tăng từ 30 - 40 USD/tấn, đạt 380 USD/tấn, cao nhất từ tháng 12/2018 đến nay. Giá gạo xuất khẩu tăng, kéo giá lúa trong nước cũng tăng theo, hỗ trợ tốt cho nông dân.
Trong 2 tháng đầu năm, xuất khẩu gạo đạt 900.000 tấn, mang về 410 triệu USD.
Trong bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp trên toàn cầu, nhiều ngành hàng đang gặp khó khăn thì xuất khẩu gạo đã trở thành điểm sáng tăng trưởng. Trước đó, năm 2019, ngành gạo đã có một năm sụt giảm mạnh, "bốc hơi" 300 triệu USD so với năm 2018. Cụ thể, sản lượng gạo xuất khẩu đạt gần 6,26 triệu tấn, chỉ thu về 2,75 tỷ USD, trong khi năm 2018 xuất 6,1 triệu tấn, nhưng mang về 3,06 tỷ USD.
Giá gạo của Việt Nam tăng cũng có tác động từ xu hướng tăng chung do ảnh hưởng của hạn hán ở nhiều nước sản xuất và XK gạo, trong đó có Việt Nam, qua đó ảnh hưởng không nhỏ tới nguồn cung. Bên cạnh đó, dịch Covid-19 đang ảnh hưởng ít nhiều tới thị trường gạo thế giới.
Theo Bộ NN&PTNT, sản lượng gạo xuất khẩu từ đầu năm 2020 đến nay đạt khoảng 1,3 triệu tấn, tăng 26,5% so với cùng kỳ năm 2019. Trong khi đó, giá trị xuất khẩu đạt 602 triệu USD, cũng tăng đến 34,6% so với năm trước.
Trên cơ sở nhu cầu thị trường hiện nay, Bộ NN&PTNT dự báo sản lượng gạo xuất khẩu cả năm 2020 từ 6,5 – 6,7 triệu tấn. Con số này cao hơn so với năm 2019, năm xuất khẩu gạo đạt 6,37 triệu tấn.
Tại Hội nghị trực tuyến thúc đẩy sản xuất nông nghiệp trong điều kiện dịch bệnh Covid-19 mới đây, ông Phạm Xuân Quế - Tổng giám đốc Tổng công ty Lương thực miền Bắc - chia sẻ, thông thường diễn biến giá gạo tăng giảm được điều chỉnh theo quý hoặc năm, nhưng mới có 1 tháng giá gạo điều chỉnh tăng vọt, đây là điều hiếm xảy ra, nhất là trong bối cảnh đồng bằng sông Cửu Long đang vào chính vụ thu hoạch Đông Xuân. Lý do là bởi thị trường thế giới có sự điều chỉnh, các nước nhập khẩu nhập sớm. Trung Quốc trước đó chi phối thị trường châu Phi nhưng do dịch Covid-19 nên không kham nổi, tạo cơ hội cho gạo Việt Nam. Bên cạnh đó, tái cơ cấu ngành lúa gạo giúp tái cơ cấu thị trường XK, giá không phụ thuộc vào một số thị trường. Điều này cho thấy triển vọng khả quan thực hiện mục tiêu XK năm 2020 là 6,7 triệu tấn, với trị giá trên 3 tỷ USD. Tuy nhiên, ông Phạm Xuân Quế cho rằng, cũng không chủ quan đánh giá sát diễn biến thị trường thế giới và trong nước để đảm bảo cả mục tiêu XK và an ninh lương thực trong nước.
Nhu cầu mua gạo của nhiều thị trường quan trọng được dự báo sẽ tiếp tục tăng trong thời gian tới. Câu hỏi đang được đặt ra, liệu năm 2020 sẽ là thời cơ để ngành lúa gạo Việt Nam "lột xác", chiếm lĩnh thị trường, vượt được gạo Thái Lan? Liên quan đến vấn đề này, GS. Võ Tòng Xuân - Hiệu trưởng Đại học Nam Cần Thơ - nhận định: năm nay XK lúa gạo Việt Nam được đánh giá là có nhiều thuận lợi hơn Thái Lan. Song, để vượt qua Thái Lan trên bản đồ XK gạo thế giới sẽ không hề dễ dàng. Bởi lẽ, trung bình mỗi năm, Thái Lan xuất khoảng 10 triệu tấn, năm nay mất mùa có thể giảm xuống 7 - 8 triệu tấn. Ngay cả khi Thái Lan mất mùa, sản lượng gạo cũng hơn chúng ta. “Mỗi năm, Việt Nam chỉ có thể XK khoảng 6,5 triệu tấn vì sản lượng sản xuất không cho phép. Thái Lan đang có nhiều khách hàng hơn Việt Nam. Đồng thời, hệ thống sản xuất lúa gạo của Thái Lan rất bài bản, chẳng hạn như nhiều DN XK gạo chỉ XK một loại gạo Hom Mali. Trong khi ở Việt Nam, nông dân vẫn mạnh ai nấy trồng, thương lái đi gom lại rồi bán cho DN; DN mua 2 -3 thứ gạo, sau đó trộn lại đem đi XK”, GS Võ Tòng Xuân nói.
Song, dịch Covid-19 cũng ảnh hưởng tiêu cực đến kế hoạch sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp trong ngắn hạn, chẳng hạn như việc thực hiện hợp đồng đã ký; ký kết hợp đồng tiếp theo; tiến độ giao nhận hàng hoá; tiến độ thanh toán; vòng quay vốn... bị xáo trộn không đúng như kế hoạch đã định. Do vậy, các doanh nghiệp kiến nghị Ngân hàng Nhà nước chỉ đạo các ngân hàng thương mại có sự hỗ trợ cho doanh nghiệp vay thêm vốn ngắn hạn ngoài hạn mức để doanh nghiệp vẫn có thể thu mua lúa gạo cho nông dân chuẩn bị lượng hàng xuất khẩu sau dịch. Giãn thời gian trả nợ gốc vì kế hoạch giao nhận hàng bị thay đổi và lãi suất được áp dụng theo đúng 5 lĩnh vực ưu tiên mà Chính phủ cùng Ngân hàng Nhà nước đã quy định từ trước khi có dịch (tối đa 6%/năm).
Bộ Công thương dự báo thương mại gạo toàn cầu năm 2020 là 46 triệu tấn, tăng 2% so với năm 2019; nhập khẩu gạo sẽ gia tăng tại Philippines, châu Phi cận Sahara và Indonesia. Đây là cơ hội để doanh nghiệp Việt tận dụng, cạnh tranh về giá tại các thị trường.
Các chuyên gia trong lĩnh vực nông nghiệp cũng nhìn nhận, với tình hình sản xuất như hiện nay, mục tiêu XK 6,7 triệu tấn gạo là có thể khả thi bởi tổng sản lượng theo kế hoạch đề ra có thể đạt được. Tuy nhiên, để vượt con số này là không dễ thực hiện bởi lẽ việc đảm bảo cân đối XK và tiêu thụ trong nước là vô cùng quan trọng, để tránh rủi ro. Hiện diện tích sản xuất lúa đã đạt tối đa. Trong khi đó, chỉ tính riêng khu vực đồng bằng sông Cửu Long và TP. Hồ Chí Minh, nhu cầu gạo cho bữa ăn hàng ngày, chế biến, làm giống,... đã lên đến 1 triệu tấn, có nghĩa là cần đến 12 triệu tấn/năm.
Minh Anh (Theo HHTH)
