Chế biến sâu, đa dạng hoá thị trường sẽ giúp cà phê Việt vượt “bão thuế quan”

Việc Mỹ áp thuế đối ứng với với nhiều nước trên thế giới đã gây chấn động đối với ngành cà phê.

Cà phê Việt gặp khó khi Mỹ nâng hàng rào thuế quan

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, xuất khẩu cà phê quý I đạt 509.500 tấn, giảm 13% về khối lượng nhưng tăng mạnh 50% về giá trị, đạt 2,88 tỷ USD.

Giá cà phê xuất khẩu bình quân đạt 5.656 USD/tấn, tăng 72% so với cùng kỳ năm 2024, nhờ nhu cầu tiêu thụ cà phê chất lượng cao tăng mạnh.

Trong đó, Mỹ là thị trường xuất khẩu cà phê lớn thứ hai của Việt Nam sau thị trường EU. Cụ thể, trong quý I, Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ 32.395 tấn cà phê, trị giá 180,3 triệu USD, giảm 13% về lượng nhưng tăng 51% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024.

Tuy nhiên, việc Mỹ áp thuế đối ứng với với nhiều nước trên thế giới đã gây chấn động đối với ngành cà phê khi mức thuế đối ứng được đưa ra với Việt Nam lên tới 46%, thuộc top những quốc gia chịu mức thuế cao nhất.

Hiện mức thuế đối ứng đang được tạm hoãn cho hầu hết quốc gia nhưng mức thuế nhập khẩu bắt buộc 10% vẫn được áp dụng. Điều này đang tạo không gian cho các quốc gia đàm phán. Còn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê, đây là cơ hội để thúc đẩy các đơn hàng cũ trước khi bị áp thuế.

Ông Lê Đức Huy, Chủ tịch HĐQT Simexco Daklak - một trong những công ty xuất khẩu cà phê hàng đầu Việt Nam, cho biết hiện công ty đang đẩy mạnh giao các đơn hàng cũ cho biết: “May mắn là ông Trump hoãn thuế đối ứng và Việt Nam hiện chỉ phải chịu mức thuế 10%. Chúng tôi sẽ tận dụng cơ hội này để tập trung giao các đơn hàng đã ký trong vòng 1 - 2 tháng tới”.

Ông cũng cho biết thêm rằng giá cà phê trong nước cũng không giảm nhiều do cán cân cung cầu vẫn chưa cân bằng.

Giá cà phê trong nước quý I thiết lập mức kỷ lục mới khi đạt 133.000 đồng/kg hồi cuối tháng 3. Tính chung trong quý I, giá cà phê trong nước tăng 14%. Sau cú sốc về thuế quan hồi đầu tháng 4, giá cà phê điều chỉnh về 118.000 đồng/kg. Tuy nhiên, sau khi ông Trump tuyên bố hoãn thuế 90 ngày vào hôm 9/4, giá cà phê phục hồi trở lại về mốc khoảng 125.000 đồng/kg - tức không cách quá xa so với mốc kỷ lục.

Chủ tịch Simexco hy vọng nông sản Việt Nam nói chung sẽ được nằm trong nhóm ưu tiên trong việc đàm phán để không chịu thuế đối ứng. Đặc biệt, cà phê và hồ tiêu Việt Nam không phải là mặt hàng cạnh tranh trực tiếp với Mỹ và là những nguyên liệu thiết yếu trong ngành chế biến thực phẩm.

Do đó, ông kỳ vọng Mỹ sẽ không áp thuế quá cao với mặt hàng này. Tuy nhiên, trong kịch bản xấu hơn, ông cũng cho rằng việc đa dạng hoá thị trường là điều cần thiết dù việc này sẽ khó khăn và cần nhiều thời gian.

Ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Cacao Việt Nam (Vicofa), cho biết sản lượng cà phê niên vụ 2024 - 2025 dự kiến giảm 5% so với niên vụ trước đó xuống khoảng 27 triệu bao (tương đương khoảng 1,6 triệu tấn) do ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, diện tích trồng bị thu hẹp do ảnh hưởng bởi các loại cây trồng khác có hiệu quả kinh tế cao hơn.

“Năm nay giá cà phê vẫn duy trì ở mức cao nên người dân không bán ồ ạt”, ông Hải nói.

Tuy nhiên theo ông Huy, các khách hàng Mỹ phản ứng khá dè dặt trong việc ký các đơn hàng giao xa vì họ cũng không dám mua và việc hoãn thời gian thực thi thuế chỉ là tạm thời và mức thuế 46% vẫn còn “treo” ở đó.

So sánh với các đối thủ khác, mức thuế áp với Việt Nam chênh lệch quá lớn như Brazil (10%), Indonesia (32%) hay Colombia (10%), Honduras (10%)… Chưa kể, xét về vị trí địa lý, những quốc gia này gần Mỹ hơn nhiều so với Việt Nam nên có thể tiết giảm được chi phí logistics.

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng khó tận dụng thế mạnh về sự khác biệt về chủng loại để giảm thiểu tác động từ thuế quan.

Cụ thể, trước đây Việt Nam tập trung nhiều vào hạt robusta, chiếm khoảng 90% trong khi các nước tập trung nhiều vào hạt arabica. Việt Nam cũng là nước xuất khẩu robusta lớn nhất thế giới, mục đích chủ yếu dùng làm nguyên liệu để làm cà phê tan do hàm lượng cafein cao hơn nhiều so với arabica và có vị đậm đà. Ngoài ra, hạt robusta còn dùng để phối trộn với arabica trong cà phê rang xay.

Tuy nhiên, ông Huy cho biết Brazil hiện nay cũng bắt phát triển mạnh về dòng robusta với sản lượng lượng khoảng 24 - 25 triệu bao. Do đó, nếu Việt Nam bị áp thuế thì các doanh nghiệp khó lòng cạnh tranh, khả năng doanh nghiệp sẽ mất thị trường Mỹ và có thể phải mở rộng thị trường mới.

Hướng đi cho cà phê của Việt Nam trong bối cảnh mới

Ông Nguyễn Ngọc Quỳnh - Phó Tổng Giám đốc Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam.

Theo ông Nguyễn Ngọc Quỳnh - Phó Tổng Giám đốc Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV), hai tuần trở lại đây, giá cà phê thế giới và giá cà phê trong nước đã phản ứng rất mạnh với chính sách thuế đối ứng của Mỹ. Tuy nhiên, yếu tố này chỉ tác động trong ngắn hạn, thị trường sẽ sớm chịu sự chi phối bởi yếu tố cung cầu trong thời gian tới bởi theo ước tính sản lượng cà phê toàn cầu khả năng cao sẽ thiếu hụt trong năm thứ 4 liên tiếp do nguồn cung khan hiếm tại hai quốc gia sản xuất lớn nhất thế giới là Brazil và Việt Nam.

Số liệu của Cục Hải quan Việt Nam cho thấy, quý I, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của Việt Nam (sau EU), chiếm 6,5% về khối lượng và 6,4% về giá trị xuất khẩu. Mặc dù không phải là thị trường lớn nhất nhưng lại là thị trường trọng điểm xuất khẩu sản phẩm cà phê đặc sản phân khúc cao cấp, đặc biệt là các sản phẩm chế biến sâu, giá trị gia tăng và cà phê hòa tan. Cho nên, nếu Mỹ không thay đổi mức thuế suất áp với Việt Nam, thì cà phê Việt Nam sẽ gần như không thể đặt chân vào Mỹ do giá quá cao, không thể cạnh tranh được với giá cà phê Brazil và Colombia.

Tuy nhiên, đòn thuế quan của Mỹ cũng khiến cho việc đa dạng quan hệ chính trị và kinh tế thương mại trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Nhiều đối tác thương mại của Mỹ đang ra sức tìm mối quan hệ thương mại thay thế, trong đó EU đang tìm cách mở ra các cơ hội hợp tác tại châu Á, Trung Đông... Điều này cho phép cà phê Việt Nam có thể chuyển hướng sang các thị trường khác như: châu Âu, Nhật Bản, Philippines, Thái Lan... với giá bán không kém, thậm chí còn cao hơn xuất khẩu sang Mỹ.

Cà phê cho tới nay vẫn được coi là một trong những mặt hàng tiêu dùng thiết yếu tại nhiều quốc gia. Thậm chí tại không ít quốc gia đã hình thành nên văn hóa cà phê bên cạnh các văn hóa ẩm thực khác. Thực tế đã chứng minh, thế giới đã từng trải qua Covid-19 nhưng nhu cầu tiêu thụ cà phê không hề giảm. Do đó, xuất khẩu cà phê Robusta của Việt Nam vẫn có hướng đi riêng, phân khúc riêng dù kịch bản xấu nhất là đánh mất thị phần Mỹ.

Tại cuộc họp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường hôm 7/4, ông Thái Như Hiệp – Chủ tịch HĐTV, Giám đốc Công ty TNHH Vĩnh Hiệp, cho biết nếu áp thuế 46% cà phê Việt sẽ rất khó cạnh tranh. Nếu muốn cạnh tranh, các doanh nghiệp Việt Nam cần thay đổi rất lớn về công nghệ và chuỗi cung ứng. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần có năng lực tài chính tốt và được nhà nước hỗ trợ.

Chia sẻ tại sự kiện kết nối giao thương do Amazon tổ chức chiều 3/4, bà Nguyễn Ngọc Anh - Quản lý Tài khoản cấp cao, cho biết người Mỹ tiêu thụ cà phê theo lối sống hiện đại với 67% hộ gia đình sở hữu máy pha cà phê theo dữ liệu 2021-2022.

Tuy nhiên thói quen đó đã dần thay đổi, nếu cà phê nguyên hạt từng dẫn đầu trong thời gian COVID-19, thì nay cà phê hòa tan, một trong những dòng cà phê chế biến đòi hỏi công nghệ cao, chiếm ưu thế trên Amazon.

“Dòng pha sẵn là thứ cần chú ý”, bà Ngọc Anh nói và cho bieets thêm nhu cầu hiện tập trung vào sản phẩm ít đường, tốt cho sức khỏe và hỗ trợ giảm cân, với hương vị như cà phê nấm, caramel, socola, hạt dẻ và dừa.

Theo bà, yếu tố quyết định để vào Mỹ là thương hiệu với nguyên tắc “niềm tin là số một trong ngành thực phẩm”. Bà cũng đánh giá Việt Nam có lợi thế rõ ràng khi có hơn 11 nhóm nông sản xuất khẩu vượt 1 tỷ USD mỗi năm, cà phê nằm trong top 4 ngành đạt trên 4 tỷ USD, cùng rau củ quả, thủy sản và hạt điều

“Chất lượng và công nghệ chế biến của Việt Nam đủ sức cạnh tranh”, bà nhận định. Trên Amazon, cà phê Việt có thể khai thác ba dòng: cà phê hòa tan (giá 10-60 USD), cà phê rang xay (10-40 USD) và cà phê nguyên hạt (0-10 USD).

Giá cà phê quay đầu tăng sau tin Mỹ hoãn áp thuế

Giá cà phê lấy lại đà tăng

Giá cà phê tăng vọt, đầu cơ tích cực mua trở lại